مروري بر چرخ آينده به عنوان يك روش در آينده پژوهي

چرخ يا حلقۀ آينده، روشي است براي شناسايي و دسته بندي پيامدهاي درجه اول، دوم و سوم روندها، رويدادها، موضوعات نوپديد و تصميم هاي محتمل آينده. اين روش در سال ۱۹۷۱ توسط جروم سي، گلن (Jerome C.Glenn) كه آن زمان دانشجوي مدرسه عالي انتاكيه- دانشگاه انتاكيه نيوانگلند (Antioch University New England) امروز- بود، ابداع شد و از طريق كارگاه هاي آماده سازي برنامۀ آموزشي دورۀ آينده پژوهي در دانشكدۀ آموزش دانشگاه ماساچوست، در اوايل دهۀ ۷۰ ميلادي، رواج يافت. كمي بعد مشاوران و مربيان آينده پژوهي از اين روش براي جلب مشاركت شركت كنندگان در كارگاه هاي مربوط به پيامدهاي آينده و تصميم گيران در فرايند تحليل سياست و پيش بيني استفاده كردند. اين روش براي نخستين بار در بهار ۱۹۷۲ وارد كتاب ها و نشريات شد. انواع ديگر حلقۀ آينده را حلقۀ اجرا (Implementation wheel)، حلقۀ تأثير (Impact wheel)، نگاشت ذهني (Mind mapping) و شبكه سازي (Webbing) مي نامند. آينده پژوهان اين روش ها را در موقعيت هاي بسياري به كار برده اند. هر چند چرخ آينده روشي ساده و تنها نيازمند يك برگ كاغذ سفيد، يك خودكار و يك يا چند ذهن خلاق است، اما يكي از قدرتمندترين روش هاي كشف آينده به شمار مي آيد. هم اكنون آينده پژوهان، استادان دوره هاي آينده پژوهي، برنامه ريزان شركتي و مشاوران سياست عمومي در سراسر دنيا از حلقۀ آينده استفاده مي كنند تا به شناسايي مشكلات و فرصت هاي بالقوه و محصولات، خدمات و بازارهاي جديد كمك كنند و تاكتيك ها و راهبردهاي بديل را ارزيابي كنند.

توصيف روش

حلقۀ آينده روشي براي سازماندهي تفكر و پرسش دربارۀ آينده است – نوعي توفان فكري منظم. نام يك روند يا رويداد را وسط يك برگ كاغذ مي نويسيم. سپس پره هاي كوچكي شبيه پره هاي چرخ از مركز به سمت بيرون رسم مي كنيم. تأثيرات يا پيامدهاي اصلي (درجه اول) را در انتهاي هر پره مي نويسيم. آنگاه تأثيرات درجه دوم همۀ تأثيرات اوليه را رسم مي كنيم كه دومين حلقه را تشكيل مي دهند. اين كار تا جايي ادامه مي يابد كه تصوير معناداري از پيامدهاي روند يا رويداد آشكار شود.

رايج ترين موارد استفاده از حلقۀ آينده عبارتند از:

– تفكر دربارۀ تمام تأثيرات ممكن روندهاي جاري يا رويدادهاي بالقوۀ آينده.

– سازماندهي افكار دربارۀ رويدادها يا روندهاي آينده.

– خلق پيش بيني در درون سناريوهاي بديل.

– نشان دادن روابط متقابل پيچيده.

– نمايش ساير مطالعات آينده.

– ايجاد مفاهيم چندگانه از مفهوم اوليۀ روند يا رويداد.

– معرفي آينده انديشي در بافتار گروهي.

– جلب مشاركت شركت كنندگان در كارگاه ها براي تفكر دسته جمعي دربارۀ آينده.

– پرورش ديدگاه آينده آگاهانه.

– كمك به توفان فكري گروهي.

– كمك به پيشگيري از حيرت زدگي ناشي از شگفتي سازها.

چرخ آينده؛ يك روش براي كشف آينده

حلقۀ آينده يكي از رايج ترين روش ها در ميان آينده پژوهان است، زيرا راه بسيار آساني براي مشغول ساختن فكر مردم به آينده است. به نظر آينده پژوهان استفاده از حلقه براي فكر كردن به همۀ پيامدهاي رويدادها و روندهاي احتمالي آينده و سازماندهي آن ها بسيار آسان است. در ضمن، كم هزينه ترين راه است و براي استفاده در موقعيت هاي پيشرفته و نيز كلاس هاي درس مقدماتي استفاده مي شود. پس از شناسايي روندها يا رويدادهاي احتمالي آينده، برخي از آينده پژوهان از مشتريانشان مي پرسند، «اگر اين اتفاق بيفتد، بعد چه خواهد شد؟» يا «عواقب حتمي اين رويداد يا روند چه هستند؟» اين تأثيرات يك نوع نقشۀ ذهني از آينده به وجود مي آورند كه به مثابۀ ساز و كار بازخورد براي انگيزش نوانديشي عمل مي كند.

منبع: دانشنامه بزرگ آينده پژوهي، جروم سي گلن و تئودور جي.گوردون، ترجمه مرضيه كيقبادي و فرخنده ملكي فر، انتشارات تيسا، جلد دوم.